Góc nhìn pháp lý về những cuộc tranh cãi trên mạng

Thời gian vừa qua, báo đài đã tốn không biết bao nhiêu giấy mực và băng thông với câu chuyện về những cuộc tranh cãi của bà Nguyễn Phương Hằng và các cá nhân, tổ chức khác.

Dẫu rằng bà Hằng bị xem là đối tượng vi phạm pháp luật và đã bị tạm giam hơn cả năm, nhưng chúng ta vẫn có thể thấy rằng mọi quyền và lợi ích hợp pháp của bà Hằng đều được đảm bảo công bằng, khách quan. Điều đó có thể dẫn chứng qua việc những người đứng ở phía bên kia bà Hằng đang dần dần bị điều tra làm rõ dấu hiệu xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của bà Hằng. Gần đây nhất là việc cơ quan cảnh sát điều tra tiến hành điều tra những cá nhân trên mạng xã hội và những chủ kênh Youtube. Link tham khảo: https://zingnews.vn/18-ca-nhan-chu-kenh-youtube-bi-ba-nguyen-phuong-hang-to-cao-post1426698.html

Vậy quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân trên mạng là gì?

1) Quyền tự do ngôn luận

Mỗi cá nhân đều có quyền tự do ngôn luận, điều này thể hiện trong Hiến pháp 1946 và được hoàn thiện dần dần qua các văn bản pháp luật hiện hành và đặc biệt là các công ước quốc tế mà Việt Nam có tham gia.

Quyền tự do ngôn luận, được áp dụng cả ngoài đời thực và cả trên mạng. Mỗi công dân có quyền tự do thể hiện quan điểm của mình theo ý mà họ muốn, có quyền tự do trình bày theo cách mà họ thích. Việc thể hiện và trình bày quan điểm của mỗi cá nhân có thể là theo dạng nói hoặc dạng viết. Không có bất kỳ cá nhân nào được quyền ép buộc, được quyền áp đặt cá nhân khác phải nói hay viết theo một ý cố định.

Quyền tự do ngôn luận của cá nhân phải đặt trong khuôn khổ của pháp luật, tức là không được chồng lấn hay xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân khác.

Ngoại trừ cơ quan điều tra và cơ quan chức năng, không có bất kỳ ai được quyền cản trở người khác thực hiện quyền tự do ngôn luận.

2) Quyền được bảo vệ về danh dự và nhân phẩm

Trong quyền tự do ngôn luận, khi một cá nhân thể hiện quan điểm thì quan điểm đó có thể đúng hoặc sai. Các cá nhân khác có thể phản biện bằng cách đưa ra quan điểm của mình để phủ định lại quan điểm của người khác, nhưng không được quyền phán xét về danh dự và nhân phẩm của cá nhân khác.

Bất kể dù là một cá nhân đưa ra quan điểm sai trái, có dấu hiệu vi phạm pháp luật, thì việc điều tra thuộc về cơ quan điều tra, việc xét xử phải theo quy trình tố tụng. Không có bất kỳ cá nhân nào được phép quy chụp, quy kết một cá nhân khác, như thế là xâm phạm về danh dự và nhân phẩm. Không có bất kỳ cá nhân nào được cáo buộc người khác chỉ dựa vào lời nói (hoặc câu chữ) mà không qua điều tra, xét xử.

Ví dụ 1: Khi A thấy B có dấu hiệu nghi ngờ "đẻ thuê", A bằng lời nói (hoặc câu chữ) có ý khẳng định hoặc ám chỉ B là người đẻ thuê.
Như vậy, A đã xâm phạm danh dự và nhân phẩm của B.

Ví dụ 2: C đọc bài viết của D và cảm thấy không hài lòng khi D chưa viết đúng theo ý C mong muốn nên C cho rằng những gì D viết là sai. Sau đó C dùng lời văn câu chữ của mình, đăng lên mạng xã hội, có ý buộc tội D là người có mục đích xấu, buộc tội D có vấn đề về đạo đức.
Như vậy, C đã xâm phạm đến danh dự và nhân phẩm của D bằng lời văn câu chữ. Nặng hơn, hành vi buộc tội người khác vì trái ý mình là dấu hiệu của việc vu cáo, vu khống. Từ đó có thể thấy rằng C đã vi phạm pháp luật.

Ví dụ 3: Giả sử H là người đang bị tạm giam vì là đối tượng sai phạm trong một vụ án đang điều tra. N là người có hiềm khích cá nhân với H, nhân lúc H bị tạm giam đã đưa ra nhiều cáo buộc vô căn cứ đối với H ở trên mạng xã hội, điều đó làm hạ thấp danh dự của H. Tuy nhiên, quyền được bảo vệ về danh dự và nhân phẩm được áp dụng cho tất cả mọi công dân, kể cả tội phạm. Vì thế N cũng bị khởi tố và tạm giam vì xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của H.

3) Quyền được bảo vệ sự riêng tư cá nhân

Sự riêng tư cá nhân của một người là thuộc về người đó. Đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ. Mọi hành vi xâm phạm đến sự riêng tư của mỗi cá nhân đều là hành vi vi phạm pháp luật.

Việc một người chia sẻ trong nhóm kín hay nhóm mở thì đều được bảo vệ quyền riêng tư. Việc một người khác lấy những thông tin cá nhân được chia sẻ (bất kể nhóm kín hay nhóm mở) rồi chia sẻ công khai hoặc cho những cá nhân khác, thì đều là xâm phạm đến quyền riêng tư cá nhân.

Ví dụ 1: Một nhóm nhỏ nhiều người cùng chơi với nhau, chia sẻ với nhau nhiều vấn đề, trong đó có một số vấn đề riêng tư như hình ảnh gia đình, tài khoản cá nhân, địa chỉ cư trú, địa chỉ làm việc, ... Có một người X lấy thông tin của V để đưa cho Z rồi sau đó Z dùng những thông tin cá nhân đó để lấy hình ảnh của V rồi phát tán công khai với mục đích xấu, kèm theo những lời xúc phạm đến V.

Như vậy:

• Z đã xâm phạm quyền riêng tư cá nhân của V (lấy hình ảnh rồi phát tán), đồng thời xâm phạm về danh dự và nhân phẩm của V (dùng lời lẽ xúc phạm). Từ đó có đủ căn cứ để xem xét Z đã vi phạm 2 điều theo pháp luật.
• X tưởng như vô can, nhưng không đâu. Dưới góc độ pháp luật, X đã xâm phạm quyền riêng tư cá nhân của V (chia sẻ thông tin cá nhân của V cho Z), đồng thời có đủ căn cứ để khẳng định X là đồng phạm với Z (vì là nguồn cấp tin cho Z thực hiện sai phạm). Từ đó có đủ căn cứ để xem xét X cũng vi phạm 2 điều theo pháp luật.

Dấu hiệu nào cho thấy quyền và lợi ích hợp pháp của bạn đang bị xâm phạm?

1) Bị nói xấu dựa trên chức vụ hoặc ngành nghề hoạt động của bạn

Ví dụ:

• Cá nhân A vốn dĩ không biết gì về bạn, chỉ nghe nói bạn là thầy thuốc mà đã trực tiếp hoặc gián tiếp dùng lời nói câu văn để khẳng định bạn là một loại lang băm chữa lành thành què.
• Cá nhân B chỉ biết bạn là cán bộ đăng kiểm chứ chưa từng tiếp xúc và làm việc với bạn mà đã lên tiếng khẳng định bạn là cán bộ nhận tiền đút lót.

2) Bị quy kết dựa trên những nghi ngờ

Ví dụ:

• Cá nhân C nhìn thấy bạn like một bài viết trên mạng của thế lực thù địch, rồi có sự nghi ngờ và đi đến khẳng định là bạn đứng về phía kẻ địch.
• Cá nhân D nhìn thấy bạn mua nhiều bình ác quy và ăn thịt chó rồi có sự nghi ngờ và đi đến khẳng định bạn là đối tượng gây ra các vụ trộm chó trong khu vực.

3) Bị nói xấu dựa trên một hành vi hay sự kiện trong quá khứ

Ví dụ:

• Cá nhân E biết chuyện một người bạn đã từng hột xoàn trả góp trong quá khứ rồi sau đó E luôn dùng câu chuyện để nói xấu người bạn bằng ám chỉ người bạn là một người nghèo khổ nhưng sống ảo.
• Cá nhân F có hiềm khích với một người, vì biết được người kia từng chịu án phạt tù (đã được xóa án tích) thì F đăng lên mạng rằng người kia là kẻ tù tội, không đáng tin tưởng, khuyên mọi người không nên hợp tác làm ăn chung.

4) Còn nhiều dấu hiệu khác ...

Công dân nên làm gì để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình?

Trong vụ trụ Phương Hằng và những người bạn thì hầu như tất cả đều xâm phạm vào các quyền và lợi ích của người khác. Đặc biệt là có những người vốn dĩ ban đầu không sai phạm gì cả, nhưng vì cảm thấy bị đối tượng khác xúc phạm rồi có hành động lời nói đáp trả để tự bảo vệ bản thân. Trong số những hành động lời nói đáp trả ấy, lại có những điều xâm phạm vào quyền và lợi ích hợp pháp của người khác. Vậy là ngay cả luật sư là người được đào tạo bài bản về luật, được cấp chứng chỉ hành nghề mà cũng bị bắt tạm giam để điều tra chỉ vì những tranh cãi trên mạng.

Có thể thấy rằng vấn đề đáp trả trong các cuộc tranh cãi trên mạng đều rất mông lung, khi hòn đá ném đi thì hòn chì ném lại. Ranh giới giữa việc bảo vệ quyền của mình và xâm phạm quyền của người khác là rất mỏng manh. Có đôi khi, chỉ vì một lúc bốc đồng mà có thể để lại hậu quả nghiêm trọng.

Vậy làm thế nào để tự bảo vệ bản thân?

1) Dừng ngay việc tranh cãi trước khi mọi thứ đi quá xa

Khi cảm thấy việc tranh luận bị sa đà vào tranh cãi đấu đá nhiều hơn tranh luận lý lẽ thì việc đầu tiên là nên dừng lại. Tránh việc bị kích động dẫn đến có lời lẽ qua lại vượt quá mức giới hạn.

Đặc biệt cần tránh để những tài khoản ảo lợi dụng công kích để đẩy xung đột lên cao, từ đó khai thác những sai sót của bạn khi mất bình tĩnh.

2) Dùng pháp luật để bảo vệ bản thân

Hãy nên nhớ quyền và lợi ích hợp pháp của bất kỳ công dân nào đều được pháp luật bảo vệ, thông qua nhiều văn bản luật và nghị định khác nhau.

... còn tiếp phần sau.